شامپو بابونه

بابونه (Matricaria Chamonai)

فرانسه: Camomille

انگلیسی: Chamomile

فارسی: بابونه

عربی: مشرف، قراص، بابونج، اقحوان

گیاهی است كوچك، پر پشت از سرشاخه‌های گلدار ماتریكاریا كامومیلا (از خانواده كمبوزیته) كه به نام ماتریكاریا نیز معروف است. گیاه مشابه دیگر این گونه به نام بابونه رومی (آنتمیس نوبیلیس)1 می‌باشد كه از نظر تركیبات شیمیایی و كاربرد یكسان است. گیاه بابونه به ارتفاع 10 تا 30 سانتیمتری و دارای بویی معطر و قوی كه در چمنزارهای اراضی شنی، كنار استخرهای طبیعی نواحی مختلف اروپا، مانند فرانسه، ایتالیا و غیره می‌روید. از دیگر مشخصات این گیاه آن است كه ساقه‌های خوابیده استوانه‌ای شكل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگهای كوچك، متناوب، منقسم به بریدگیهای باریك و نامنظم و پوشیده از كرك دارد. كاپیتول‌های آن كه به وضع منفرد در رأس ساقه‌ها ظاهر می‌شود. در فاصله ماههای خرداد و مرداد شكفته می‌شود. در هر كاپیتول آن دو نوع گل، یكی زبانه‌ای، ماده به رنگ سفید و دیگری لوله‌ای، هرمافرودیت و به رنگ زرد دیده می‌شود كه مجموعاً انولوكری مركب از چند ردیف براكته، آنها را از خارج قرار می‌گیرد. قسمت مورد استفاده این گیاه كاپیتول‌های آن است.

نمونه‌های پرورش یافته این گیاه از نظر مصارف درمانی بر انواع وحشی آن مزیت دارد. بر اثر كشت‌های متوالی نیز می‌توان تعداد زیادی از گلهای لوله‌ای كاپیتول‌های آن را به گلهای زبانه‌ای تبدیل نموده به طوری كه كاپیتول‌ها، به صورت دكمه‌های كاملاً سفید رنگ (رنگ گلهای زبانه‌ای) در آید.

در بازار تجارت دو نوع كاپیتول بابونه با مشخصات زیر در معرض استفاده قرار می‌گیرد:

كاپیتول‌هایی كه در آنها هر دو نوع گل، لوله‌ای به رنگ زرد و زبانه‌ای به رنگ سفید دیده می‌شود.
كاپیتول‌هایی كه گلهای لوله‌ای آنها به گلهای زبانه‌ای تبدیل شده و مجموعاً ظاهر سفید رنگ دارند. نوع اخیر كاپیتول‌ها، دارای مصارف درمانی بیشتری هستند.
كشت و تكثیر بابونه، به وسیله دانه (میوه) و یا قطعات ریشه دار گیاه انجام می‌گیرد. زمین زراعتی آن نیز باید رطوبت مداوم نداشته و طوری انتخاب شود كه هوای سرد زمستان و گرمای زیاد تابستان به گیاه صدمه وارد نیاورد.

در موقع برداشت محصول باید دقت كافی به عمل آید كه از چیدن كاپیتول‌ها در دو زمان، یكی هنگامی كه هنوز سبز و نارس هستند و دیگری موقعی كه در شرف پژمرده شدن هستند و به سهولت از ساقه جدا می‌گردند، خودداری به عمل آید. پس از چیدن كاپیتول‌ها نیز باید آنها را به صورت قشر نازكی بر روی پارچه در محل محفوظ گسترانید تا به ملایمت و تدریجاً، تحت اثر گرمای ملایم خشك شود.

تركیبات شیمیایی:

كاپیتول‌های بابونه دارای آلكالوئیدی به نام آنته مین2، تانن، اسانس، فیتوسترول و همچنین یك گلوكزید بسیار تلخ، اسیدآنته میك3، تاراگزاسترول4، آنتس ترین5، آنته من6 و آنته میدین7 می‌باشد. اسانس بابونه كه به مقدار 0/8 درصد تا یك درصد در گیاه وجود دارد از كاپیتول‌های آن به وسیله تقطیر با بخار آب حاصل می‌شود و رنگ آبی روشن در صورت تازه بودن دارد ولی به تدریج كه كهنه می‌شود به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای در می‌آید و رسوب می‌دهد.

اسانس بابونه در دو نوع رومی و آلمانی وجود دارد كه هر دو نوع برای سلامتی پوست سودمند است. هر دو نوع اسانس برای پوست‌های حساس و خشك و نیز پوست‌هایی كه به سهولت تحریك می‌شود بسیار مناسب هستند و جزء معدود اسانس‌هایی هستند كه می‌توان در مورد عوارض التهابی پوست مانند اگزما به كار برد. بوی این اسانس قوی و كافوری و طعمش معطر و سوازننده است.

اسانس بابونه دارای اترهای اسیدانژلیك، اسیدتیگ لیك، اسیدبوتیریك به حالت آزاد، آنته مول، آنته من و آزولن 8 است.

كاربردهای آرایشی:

اسانس روغن بابونه در عطر سازی و ساخت شامپو به كار می‌رود. معمولاً عصاره این گیاه را در فرمولاسیون انواع مختلف كرم پوست می‌گنجانند. عصاره بابونه از خواص آرایشی و بهداشتی زیر برخوردار است:

تسكین دهنده، ضدخارش، درخشان كننده تارهای مو، طراوت بخش، ضدتحریك.

عصاره بابونه را در فرآورده‌های استحمامی، شامپو، رنگ مو، محصولات خاص جهت درمان آفتاب سوختگی و دهان شویه به كار می‌برند.

اسانس روغنی این گیاه را برای عطرآگین كردن كرم‌ها، شوینده‌ها، لوسیونها، صابونها و عطرها مصرف می‌كنند. (اسانس بابونه را برای گوارا كردن نوشابه‌ها، نان و دیگر فرآورده‌های تنوری، شیرینی‌ها، دسرهای لبنی منجمد به مواد اولیه آنها می‌افزایند) عصاره این گیاه را برای محافظت پوست در برابر تحریكات در فرمولاسیون‌های كرم پوست به كار می‌برند. در صنایع آرایشی و بهداشتی این عصاره به عنوان نرم كننده و محافظ پوست در فرمولاسیون گنجانده می‌شود.

محلولات بابونه موهای بلوند را روشن تر و در عین حال شفاف می‌كند.

خواص درمانی:

بابونه از مقوی‌های تلخ به شمار می‌رود كه اثراتی از قبیل: مقوی معده، تب بر و تسكین دهنده درد را دارد. این گیاه در دردهای عصبی ناحیه كمر در موقع گریپ، سر درد و دردهای عصبی صورت، اثر تسكین دهنده دارد ولی در هر حال باید توجه كرد كه اگر به مقادیر زیاد بكار رود و یا محلولات غلیظ آن مصرف شود، ایجاد حالت تهوع می‌كند. بررسی‌های جدید نشان می‌دهد كه بابونه در رفع بی‌خوابی، تسكین درد، هنگام دندان بندی كودكان، كم اشتهایی، رفع ورم روده، كم خونی و اختلالات هضمی اطفال اثر درمانی دارد. از این گیاه برای از بین بردن زردی و هیستری نیز استفاده می‌شود.

اسانس بابونه اگر در مفاصل به محل دردناك آن زده شود، اثر تسكین دهنده ظاهر می‌كند. به علاوه در رفع ناراحتی‌های التهابی پوست، جوش، اگزما، كهیر و غیره مؤثر است. دسته‌ای از مردم باید در مصرف خوراكی بابونه احتیاط زیاد به عمل آورند، چای تهیه شده از بابونه كه حاوی مقدار زیادی دانه‌های گرده است، سبب ایجاد حساسیتهای شدید جلدی و آنافیلاكسی و دیگر حالات آلرژی در افرادی كه نسبت به گلهای پیرتر حساس هستند شده است. در حقیقت افرادی كه نسبت به خانواده كمپوزیته حساس هستند، باید از مصرف بابونه و دیگر فرآورده‌های گیاهی مربوط به این خانواده خودداری نمایید.

گیاه بابونه به علت اهمیت و مصرفی كه امروزه پیدا كرده است، مورد بررسی وسیع علمی از نظر گیاه شناسی، كشاورزی، شیمیایی و فارماكولوژی قرار گرفته است. نتیجه این بررسی‌ها به طور موثق اثر ضدتورمی بابونه را تائید می‌كند و این اثر مربوط به تركیبات موجود در گیاه (یا در طی آماده كردن) از اسانس‌های فرار بخصوص كامازولین9 و آلفابیس آبولول می‌باشد. این گیاه در طب سنتی به عنوان ضد اسپاسم و ضد تورم به كار رفته است.

از بابونه در تهیه فرآورده‌های دارویی متعددی استفاده می‌كنند كه در ذیل به شرح برخی از آنها مبادرت شده است:

نسخه جهت رفع درد مفاصل:

گل بابونه خشك    1500 گرم
اسانس تربانتین    125 گرم
ابتدا بابونه را خرد كرده در مقداری از آب باز می‌كنند. سپس اسانس تربانتین را افزوده و مخلوط را به هم می‌زنند و صاف می‌كنند. با جدا كردن اسانس كه در سطح آب محلول صاف شده قرار می‌گیرد. مایعی به رنگ آبی روشن به دست می‌آید كه از آن به صورت موضعی جهت تسكین درد مفاصل استفاده می‌شود.

خواص درمانی:

ضد التهاب، ضد خارش، ضد حساسیت
آنتی باکتریال و ضد عفونی کنندگی
مرطوب کنندگی
مسکن و آرام بخش
لوسیون جهت درمان بیماری‌های جلدی:

برگ (حشیشه الاوز)    50 گرم
پوست درخت بلوط    50 گرم
گل بابونه    50 گرم
سرشاخه گلدار بقنقومون    50 گرم
سرشاخه گلدار مریمیه    50 گرم
سرشاخدار گلدار شاه پسند    50 گرم
سه مشت از مخلوط اعضای گیاهان فوق را در یك لیتر آب به مدت 15 دقیقه می‌جوشانند و هنگام شب پس از آن به مدت كافی، مخلوط خاك رس در آب (ارژیل) را به صورت لایه نسبتاً ضخیم بر روی پوست اثر می‌دهند و پوست را به خوبی پاك می‌كنند لوسیون مذكور را جهت درمان سوداء، جوش و دانه‌های جلدی روی پوست می‌زنند.

پماد جهت درمان زرد زخم10:

الكلاتورسیرك    25 گرم
اسانس بابونه    5 گرم
اكسید روی    10 گرم
وازلین    10 گرم
لانولین    10 گرم
این موارد را با هم مخلوط كرده و در محل زخم، جهت درمان زده شود.

بهداشت پوست:

استفاده از گل بابونه برای تامین سلامت پوست، همزمان با استفاده از آن جهت موارد درمانی آغاز شده است و چون لوسیون‌ها در پوست‌های حساس اثر مفیدتری ظاهر می‌كنند، امروزه این لوسیون‌ها را به تنهایی از گل بابونه و یا گل بابونه همراه با رمارن یا بنفشه سه رنگ و Calluna Vulgaris تهیه می‌كنند.

دم كرده ساده گلهای بابونه اگر بر روی پوست صورت زده شود باعث شادابی و تجدید حیات سلول‌های بشره پوست می‌گردد. به علاوه شستشوی موی سر با آن، تغییر رنگ مخصوص و زیبایی خاصی برای موی سر به وجود می‌آورد.

بابونه برای پوستهای شكننده و حساسی كه در معرض تغییرات جوی قرار می‌گیرند بسیار مفید است. امروزه در صنعت لوازم آرایش آن را به تنهایی یا همراه با گیاهان دیگری از قبیل اكلیل كوهی و بنفشه به كار می‌گیرند.

وجود تركیباتی مانند فلاونوئیدها و كومارین‌ها در بابونه نیز در اثر ضداسپاسم آن مؤثر است. سایر اثرات دارو ممكن است مربوط به مواد فوق و یا دیگر تركیبات ناشناخته موجود در گیاه باشد.

متأسفانه دم كرده تهیه شده از گل بابونه تنها حاوی 10 تا 15 درصد اسانس فرار موجود در گیاه است و مواد تشكیل دهنده اسانس فرار است كه اثر ضد تورمی دارد. عصاره تام گیاه یا فرآورده‌های حاوی اسانس فرار مسلماً دارای اثر قوی تری می‌باشد.

کاربرد:

صنایع آرایشی و بهداشتی: تولید انواع حوله های مرطوب بهداشتی برای مداوای تورم اظراف چشم، کرم محافظ پوست بدن به عنوان پیشگیری کننده از آسیب رسیدن به پوست های خشک و حساس و همچنین پوست هایی که به آسانی ترک می خورند – شامپو برای تقویت سر، تولید صابون و لوسیون – ماسک های صورت
صنایع داروسازی: به عنوان ضد عفونی کننده – مسکن درد و ضد تشنج – درمان قولنج و میگرن و انسداد کبدی – رفع التهاب و درمان ورم پلک های و مخاط دهان و حلق ولثه ها – ضد نفخ
صنایع غذایی: به عنوان مقوی معده و ضد نفخ – هضم کننده غذا، صفرا بر
فهرست منابع:

آئینه چی، یعقوب- مفردات پزشكی و گیاهان دارویی ایران- چاپ دوم انتشارات دانشگاه تهران 1370.
آزاد، مرضیه (مترجم)- ایوروشه سلامتی شما، زیبایی شما- چاپ دوم انتشارات ناهید تهران 1371.
تحریریه مجله صنایع بهداشتی و آرایشی (مترجم)- شیوه‌های ساده دستیابی به زیبایی طبیعی (لیزارل)- چاپ اول انتشارات تهران 1381.
زرگری، علی- گیاهان دارویی (جلد سوم)- چاپ پنجم انتشارات دانشگاه تهران 1371.
ارجاعات:

1. Anthemis Nobilisl

2. Anthemine

3. Ac. Anthmique

4. Taraxasterd

5. Anthesterin

6. Anthemene

7. Anthmidin

8. Azulene

9. Chama Zulene

10. Imqetigo

شامپو بابونۀ صحت، شامپویی است بر پایۀ عصارۀ گیاهی، سرشار از عصارۀ گل های بابونه و حاوی گلیسرین. این شامپو به دلیل داشتن عصارۀ بابونه، تقویت کنندۀ ریشۀ مو بوده و سبب رفع حساسیت های پوستی می شود.